नेपाल सरकारले 2062 देखि जेष्ठ नागरिकहरूको लागी मासिक रूपमा केही रकम उपलब्ध गराई सम्मान गर्ने उद्देश्यले सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमको सुरुवात भएको हो ।
शुरुमा 75 वर्ष उमेर पुगेका जेष्ठ नागरिकलाई मात्र सामाजिक सुरक्षा भत्ता उपलब्ध गराइन्थ्यो भने पछि जेष्ठ नागरिक, एकल महिला भनी २ क्षेत्रमा विभाजन गरियो । 2065 देखि पुनः नीति परिवर्तन गरी निर्देशिकामा भत्ता पाउन योग्य उमेर जेष्ठ नागरिक(अन्य) = 70 वर्ष, जेष्ठ दलित = 60 वर्ष र एकल महिला = 60 वर्ष निर्धारण गरियो । आ.व. 2067 सालदेखि 60 वर्ष मुनिका एकल (विधवा) महिलाहरूलाई र शारीरिक रूपमा पुर्ण अशक्त अपाङ्ग व्यक्तिहरूलाई सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रममा समावेश गरी भत्ताको व्यवस्था गरि हाल उपलब्ध गराइरहेको छ ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई २ भागमा विभाजन गरिएको छ : (क) पूर्ण अपाङ्ग र (ख) आंशिक अपाङ्ग । तर धरान नगरपालिकामा पूर्ण अपाङ्ग भएका व्यक्तिहरूलाई मात्र सरकारले जिल्ला विकास समिति - सुनसरी मार्फत राष्ट्रिय वाणिज्य बैक धरान बाट भत्ता उपलब्ध गराउँदै आइरहेको छ ।
एकल महिलालाई ३ भागमा विभाजन गरिएको छ- (क) विवाहित श्रीमान् को मृत्यु भएको (ख) विवाह नगरी ६० वर्ष उमेर पुगेका महिला र (ग) सम्बन्ध विच्छेद गरी ६० वर्ष उमेर पुगेका महिलाहरू । हाल सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमबाट मासिक उपलब्ध गराउने भत्ता रकम निम्न अनुसार छन्-
| क्र.स. |
लाभग्राहीको प्रकार |
योग्य उमेर |
मासिक भत्ता रकम |
| १ |
ज्येष्ठ नागरिक (दलित) |
60 वर्ष |
रु 500/- |
| २ |
ज्येष्ठ नागरिक (अन्य) |
70 वर्ष |
रु 1000/- |
| ३ |
एकल महिला (60 वर्ष माथि) |
60 वर्ष |
रु 500/- |
| ४ |
एकल महिला (60 वर्ष मुनि) |
विधवा भएको मिति |
रु 500/- |
| ५ |
लोपोन्मुख |
उमेरको हद नलाग्ने |
रु 1000/- |
| ६ |
पूर्ण अपाङ्ग (रातो कार्ड मात्र) |
उमेरको हद नलाग्ने |
रु 1000/- |
भत्ता कसरी वितरण हुन्छ र कहाँबाट पाइन्छ ।
सामाजिक सुरक्षा भत्ता रकम चार महिनामा एक पटक (चौमासिक रुपमा) वर्षमा तीन पटक वितरण हुन्छ । पहिलो किस्ता श्रावण+भदौ+असोज र कार्तिकको असोज महिनामा, दोस्रो किस्ता मसिर+पुष+माघ र फागुनको माघ महिनामा र त्यस्तै तेस्रो किस्ता चैत्र+बैशाख+जेष्ठ र असार महिनाको 20 गते सम्म वितरण हुन्छ ।
एउटा महत्वपूर्ण कुरा के छ भने असार 20 गते भित्र तेस्रो किस्ता वितरण गर्दा सम्म आफ्नो सबै किस्ताको रकम लिइ सक्नु पर्दछ नत्र उक्त आर्थिक वर्षको रकम फिर्ता भएर नेपाल सरकारकोमा नै जाने भएकोले त्यो आर्थिक वर्षको छुटे रकम फेरी पाइँदैन ।
हाल बैक मार्फत सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमको भत्ता वितरण गर्ने सरकारको नीति अनुरूप हाल वडा नम्बर २ / रत्नरोडमा रहेको राष्ट्रिय बाणिज्य वैक मार्फत वितरण हुन्छ ।
सामाजिक सुरक्षा भत्ता प्राप्त गर्ने विधि
सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम सञ्चालन कार्यविधि २०६९ अनुसार भत्ता पाउनका लागि भत्ता उपलब्ध गराउने आ.व. को असार मसान्त सम्ममा माथि उल्लेख गरिएको उमेर पुगेको हुनुपर्ने छ । उक्त व्यक्तिहरूले मङ्सिरको दोस्रो हप्ता सम्ममा नागरिकताको फोटोकपी संलग्न राखी वडा समितिमा निवेदन पेस गर्नुपर्ने छ । यदि बाहिरी जिल्लाको नागरिकता भए बसाइ सराइ समेत पेस गर्नु पर्नेछ । एकल महिलाको हकमा पतिको मृत्यु दर्ता प्रमाण पत्र र नाता प्रमाणित, पुर्ण अपाङ्गले जिल्लाबाट प्राप्त रातो कार्डको फोटोकपी पेस गर्नु पर्नेछ । दलित बालबालिकाको लागि जन्म दर्ता र अभिभावकको नागरिकताको फोटोकपी पेस गर्नुपर्ने छ । सम्पूर्ण वडा बाट प्राप्त भएको रेकर्ड नगरपालिका सिफारिस समिति बाट प्रमाणित गरी जि.वि.स. मा पौष मसान्त सम्ममा पठाइन्छ र त्यसरी पठाइएको लाभ ग्राहीहरूको लागि भत्ता पछिल्लो आ.व.को श्रावणबाट मात्र कायम गरिन्छ ।
बसाई सरी आउने र जानेको प्रकृया
सामाजिक सुरक्षा भत्ता प्राप्त गर्ने लाभ ग्राहीहरू एक न.पा /गा.वि.स. बाट अर्को न.पा./गा.वि.स.मा सार्न परेमा न.पा.को हकमा सामाजिक सुरक्षा परिचय पत्रको फोटोकपी साथै वडा समितिको बसाइसराइको सिफारिस लिई न.पा.मा जानुपर्ने छ । न.पा.बाट आफु रहेको जि.वि.स.लाई सम्बन्धित बसाइसरी जाने नगरपालिकाको लागि पत्राचार गरे पश्चात् मात्र सरी जाने सम्बन्धित जि.वि.स.ले न.पा./गा.वि.स. लाई पत्राचार गरे पश्चात् मात्र भत्ता प्राप्त गर्न योग्य हुनेछ । त्यस्तै बसाई सरी आउने प्रक्रिया पनि सोही अनुसार भएमा मात्र न.पा./गा.वि.स. को लागि नियमित हुनेछ ।
